Smoleńscy alkoholicy - Odrobina prawdy cz. 1
BADANIA NA ZAWARTOŚĆ ALKOHOLU ETYLOWEGO
Wprowadzenie do interpretacji wyników zawartości alkoholu w organizmie osób zmarłych
BADANIA NA ZAWARTOŚĆ ALKOHOLU ETYLOWEGO
Ocena metodyki badań stosowanej przez ekspertów rosyjskich w badaniach zawartości alkoholu etylowego
Do badań materiałów pobranych od ofiar katastrofy lotniczej samolotu Tu-154M, które przeprowadzono w BESM w Moskwie, zastosowano metodę GC/TCD, tj. chromatografię gazową z wykorzystaniem detektora termokonduktometrycznego, zwanego katarometrem. Metoda ta została użyta najpierw do badań jakościowych, a następnie ilościowych.
Celem wykonania analizy jakościowej, do badanego materiału umieszczonego w fiolce (głównie krwi) dodawano roztwór kwasu fosforowo-wolfamowego, wstrząsano, a następnie dodawano roztwór azotynu sodowego, ponownie wstrząsano, po czym pobierano próbkę fazy gazowej znad roztworu, którą wstrzykiwano do chromatografu. Rozdział następował na kolumnie pakowanej Cwietochrom, ado detekcji użyto - jak podano powyżej - katarometr. Czas retencji alkoholu etylowego wynosił 18 lub 23 sekundy w zależności od dnia.
Analizę ilościową alkoholu etylowego w materiale biologicznym wykonano z użyciem wzorca wewnętrznego, tj.. alkoholu n-propylowego, który jako pierwszy dodawano do fiolki zawierającej badany materiał. Następnie do tej mieszaniny wprowadzano kwas trójchlorooctowy (którego zadaniem było odbiałczanie materiału) i wstrząsano, po czym dodawano roztwór azotynu sodowego, ponownie wstrząsano i po określonym czasie pobierano próbkę fazy gazowej znad próbki, . którą wstrzykiwano do chromatografu. Pomiary prowadzono prawdopodobnie w analogicznych warunkach (w przekazanych opiniach znajdował się jeden opis parametrów aparaturowych).
Zastosowanie powyższej procedury należy uznać za niezgodne z międzynarodowymi standardami w tym zakresie. • Organizacje branżowe, m.in. Society of Forensic Toxicologists (SOFT), Gesellschaft für Toxikologische. und Forensische Chemie (GTFCh) oraz Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii (PTMSi), zalecają przeprowadzenie badań za pomocą dwóch metod analitycznych, różniących się w podstawach fizykochemicznych. Zwykle jedna metoda to chromatografia gazowa z detektorom płomieniowo-jonizacyjnym (GC/FID), a druga to metoda spektrofotometryczna, z wykorzystaniem enzymu ADH. Te dwie metody analityczne są stosowane w większości europejskich laboratoriów wykonujących analizy materiału biologicznego na zawartość alkoholu dla potrzeb wymiaru sprawiedliwości. Warunkowo dopuszczalne jest stosowanie pojedynczej metody, tj. GC/FID, ale w takim przypadku użyte muszą być dwie kolumny chromatograficzne znacząco różniące się własnościami fizykochemicznymi skutkującymi różną kolejnością elucji substancji z kolumny. To kryterium nie zostało spełnione w przypadku badań przeprowadzonych w BESM, gdzie użyto jednej kolumny i katarometru jako detektora.
Katarometr to jeden z pierwszych typów detektorów stosowanych w chromatografii gazowej, który do wykrycia substancji wykorzystuje różnicę w przewodności cieplnej substancji w odniesieniu do przewodności cieplnej gazu nośnego. Był on stosowany rutynowo. w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Obecnie w większości laboratoriów został zastąpiony bardziej stabilnymi, selektywnymi i czułymi detektorami, np. płornieniowo-jonizacyjnyrn (FID) czy spektrometrami mas (MS). Współczesne zastosowanie katarometru ogranicza się do analizy gazów trudno wykrywalnych bądź niewykrywalnych za pomocą detektora FID, np. azotu, wodoru, tlenu, pary wodnej czy dwutlenku węgla. Katarometr jest tzw. detektorem uniwersa1nym co oznacza, że za jego pomocą można wykryć niemal wszystkie substancje (związki, których przewodność cieplna różni się od przewodności cieplnej gazu nośnego), zatem jego główne zastosowanie to analiza przesiewowa. Jest to detektor nieselektywny, dlatego w celu identyfikacji wykrytej substancji konieczne jest zastosowanie drugiej metody analitycznej, czego nie wykonano w BESM.
Istotne znaczenie w niniejszej sprawie ma również użycie w badaniach w BESM kolumny pakowanej Cwietochrom, która charakteryzuje się dużo niższą selektywnością niż kolumny kapilarne stosowane obecnie powszechnie w większości laboratoriów. Na rynku dostępnych jest wiele kolumn dedykowanych do analizy materiału biologicznego na zawartość alkoholu. Zapewnienie odpowiedniej selektywności, gwarantującej rozdział badanej substancji (alkoholu) od współtowarzyszących związków chemicznych pochodzących z matrycy lub przyjętych wspólnie z alkoholem, jest warunkiem koniecznym przy badaniu materiału pobranego od ofiar katastrof lotniczych czy w analizach próbek badanych w czasie odległym od zdarzenia. W takim przypadku, jak to wykazano w niniejszej sprawie, może dojść do wytworzenia substancji innych niż alkohol w trakcie procesów gnilno-fermentacyjnych, a ponadto istnieje realne ryzyko zanieczyszczenia próbek obcymi substancjami. Parametry pracy chromatografu gazowego (temperatura pieca), w połączeniu z użytą kolumną, sprawiły, że zastosowana w BESM metoda charakteryzowała się bardzo niską selektywnością i praktycznie nie było możliwe pełne rozdzielenie innych potencjalnie współwystępujących związków od alkoholu, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę, że czas retencji tego związku wynosił ty]ko 18 s lub 23 s (zależnie od dnia).
Z innych istotnych elementów mających znaczenie przy ocenie wartości dowodowej wyników ilościowych badań zawartości alkoholu przeprowadzonych w BBSM należy wymienić następujące zagadnienia;
a) Do wykonania kalibracji wykorzystano wzorce sporządzone w laboratorium (BESM) na bazie alkoholu i wody destylowanej. W większości laboratoriów pracujących dla potrzeb wymiaru sprawiedliwości stosowane są wzorce przygotowane przez niezależnych producentów (np. Cerilliant, Merck) zawierające ściśle określone stężenia alkoholu weryfikowane analitycznie i posiadające odpowiedni certyfikat z określoną niepewnością pomiarową;
b) Kalibracja metody została wykonana w zakresie od l‰ alkoholu do 6‰. Oznacza to, że stężenia alkoholu poniżej l‰ wyznaczano metodą ekstrapolacji, a tym samym założono, iż linia kalibracyjna ma taki sam przebieg poniżej 1‰. Warunek ten mógł nie być spełniony, ponieważ pik pochodzący od alkoholu nie był w sposób właściwy rozdzielony (vide ryc. 41, zał. 5). Dodatkowo, jak wspomniano, z uwagi na niską selektywność metody sygnał analityczny mógł pochodzić od innej substancji;
c) Do zapisu pomiarów w BESM stosowany był rejestrator pisakowy. Pomiar wielkości sygnału analitycznego w takim przypadku wykonywany jest ,,ręcznie, zwykle z użyciem linijki, mierząc wysokości piku do podstawy na wydruku rejestratora. Standardem w większości laboratoriów jest obecnie sterowanie pomiarami i ich rejestracja za pomocą oprogramowania komputerowego, a wyniki są zapisywane w pamięci komputera i w sposób automatyczny przetwarzane. Stężenie alkoholu w badanym materiale jest zwykle obliczane na podstawie pola powierzchni pod pikiem, a nie jego wysokości, co zwiększa precyzję pomiarów. Zapis komputerowy umożliwia dodatkowo np. weryfikację czasu wykonania pomiarów.
Podsumowując należy stwierdzić, że wyniki badań przeprowadzonych w BESM z użyciem metody GC/TCD należy uznać za przesiewowe, tzn. pozwalające na wykrycie próbek nie zawierających alkoholu. W przypadku uzyskania wyniku dodatniego, powinien on być kategorycznie potwierdzony za pomocą innej, bardziej selektywnej metody analitycznej, działającej w oparciu o odmienne podstawy fizykochemiczne, czego nie wykonano w BBSM.
IES - ZAKŁAD TOKSYKOLOGII SĄDOWEJ.
